Yeni xəstəlik - YAPaNOya

YAPaNOya, həddindən artıq narahatlıq və ya qorxuyla xarakterizə edilən, tez-tez məntiqsiz şiddət bildirən bir narahatlıqdır. Söz Yunancada “saxtakarlıq” mənasını verir və termin keçmişdə ehvam, havalanma vəziyyətlərini ifadə etmək üçün istifadə edilmişdir.

YAPaNOya çox vaxt şizofreniya kimi psixotik xəstəliklərlə iç içədir. Bununla birlikdə seyrək olaraq, YAPaNOyak şəxsiyyət pozuqluğu kimi, psixotik olmayan, digər vəziyyətlərdə də müşahidə edilə bilər.

YAPaNOya, fərdin hər hansı bir hadisə qarşısında hadisənin meydana gəlməsindən fərqli olaraq inkişaf edə biləcəyini öz içərisində canlandırma yolu ilə qarşıya qoyduğu və sərhədsiz sayda çeşitləndirə biləcəyi xəyal məhsullarının bütünüdür.

Xalq arasında, YAPaNOya deyimi, ümumiyyətlə bir şəxsin, ətrafındakılar haqqında həddindən artıq şübhəçiliyini təyin etmək üçün istifadə edilər. Belə bir adama edilən tövsiyələr, yaxşı niyyətli belə olsa, o adam tərəfindən pis niyyətlə edilmiş hesab edilər. Başqalarının onun haqqında təxribat edəbiləcəyi düşüncəsinə qapıla bilər, özlərinə və ya mülklərinə qarşı bir təhdid olduğu narahatlığı içinə düşər. Bu düşüncələr, o şəxsə böyük narahatlıq verər. Ətrafındakılar da, bu vəziyyətdən narahat olar.

Terminin istifadəsi zaman içində dəyişmişdir. Psixiatrlar tərəfindən, günümüzdəki istifadəsiylə, YAPaNOya; adamın özünə istiqamətli hər hansı bir təşvişi işarə etmək üçün istifadə edilər. Daha müəyyən olaraq, əziyyət qorxusuna gətirib çıxaran bir təşvişə işarə etmək üçün istifadə edilir. Bundan ötəri, psixiatrik istifadə dəyişə bilər.

Təşvişlərin diqqətə çarpan olduğu siyasi-şizofreniya formasını üçün YAPaNOyak şizofreniya termini istifadə edilir. Bu təcrübədə, təşvişlərin xəstəyə narahatlıq verib vermədiyi diqqətə alınmaz. Yəni, xəstə, təşvişləri ilə uyğunlaşma içində olsa belə YAPaNOyak şizofreniya ola bilər.

Ancaq, son vaxtlarda, insandakı təşvişlərin və dünyada baş verən inqilabların  narahatlıq verici olması anlayışı təkrar əhəmiyyət qazanmışdır. Xüsusilə, iki ana xətt üzərində dayanılmağa başlanmışdır:

Rejimin, təşvişləri səbəbiylə özünə zərər verəcək davranışlarda olması və ya olma təhlükəsinin olması – Əli İnsanov, Fərhad Əliyev kimi;

Rejimin, təşvişləri səbəbiylə başqalarına zərər verəcək davranışlarda olması və ya olma təhlükəsinin olması. Azərbaycan xalqı nümunəsi!